لێكچوونه ڕێزمانییه‌كانی
(ڕێزمانی كوردی)ی پۆلی دوازده‌یه‌م
ڕزگار سابر
ڕزگار سابر
به‌شی دوازده‌یه‌م و كۆتایی
.
1- نـــــــــــــــــــــــاو له‌ئه‌ركی دیارخه‌ری ناودا
2- جێناوی سه‌ربه‌خۆ له‌ئه‌ركی دیارخه‌ری ناودا
.
كه ناو ده‌كه‌ین به‌دیارخه‌ری ناو یان جێناوی سه‌ربه‌خۆ ده‌كه‌ین به‌دیارخه‌ری ناو، هه‌ردوو دیارخستنه‌كه له‌بنه‌ڕه‌تدا له‌یه‌كده‌چن، چونكه ده‌بێت ڕه‌چاوی ئه‌م خاڵانه بكه‌ین:
1- هه‌میشه ناوی دیارخراو ده‌كه‌وێته پێش
(ناو)ی دیارخه‌ر یان (جێناوی سه‌ربه‌خۆ)ی دیارخه‌ره‌وه، بۆ نموونه:
.
مامۆستاكه + + خوێندكاران --->
مامۆستاكه + + ئــــــــه‌وان --->
.
2- ئه‌گه‌ر ناو یان جێناوی سه‌ربه‌خۆ بكه‌ین به‌دیارخه‌ری ناو، ئه‌وا (ی)ی ئامرازی خستنه‌سه‌ر به‌كاردێت له‌نێوانیاندا، به‌م شێوه‌یه:
.
مامۆستاكه + ی + خوێندكاران --->
مامۆستاكه + ی + ئــــــــه‌وان --->
.
3- به‌هه‌ردوو ناوه‌كه یان به‌ناوه‌كه‌و جێناوه سه‌ربه‌خۆكه (گرێی ناوی) دروستده‌كه‌ن، به‌م شێوه‌یه:
.
مامۆستاكه + ی + خوێندكاران ---> (مامۆستاكه‌ی خوێندكاران)
مامۆستاكه + ی + ئــــــــه‌وان ---> (مامۆستاكه‌ی ئـــــــــه‌وان)
.
پاشان ده‌توانین ئه‌م گرێ ناوییه له‌ڕسته‌دا هه‌موو ئه‌ركه‌كانی ناویان بده‌ینێ:
.
1- بكه‌ر/
.
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌چێت بۆ خوله‌كه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌چێت بۆ خوله‌كه.
.
2- نیهاد/
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران دڵسۆزه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان دڵسۆزه.
.
3- به‌ركار/
.
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌گه‌یه‌نین بۆ خوله‌كه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌گه‌یه‌نین بۆ خوله‌كه.
.
4- جێگری بكه‌ر/
.
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌گه‌یه‌نرێت بۆ خوله‌كه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌گه‌یه‌نرێت بۆ خوله‌كه.
.
5- ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كاری ته‌واو/
.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌نێرین.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌نێرین.
.
6- ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كاری ناته‌واو/
.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌بێت.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌بێت.
.
7- ته‌واوكه‌ری كاری ناته‌واو/
.
ئه‌وه مامۆستاكه‌ی خوێندكاران بوو.
ئه‌وه مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان بوو.
.
تێبینی(1)/
وه‌ك چۆن ده‌توانیت هه‌موو ناوێك بكه‌ین به‌دیارخه‌ری ناوێكی تر له‌ڕووی (تایبه‌تی و گشتی)و (ناسراو و نه‌ناسراو)و (تاك و كۆ)وه‌و ته‌نها مه‌رج ئه‌وه‌یه كه ناوی (دیارخراو + دیارخه‌ر) له‌گه‌ڵ ڕاستیدا بگونجێت، هه‌ر ئاواش ده‌توانین (پێنج) جۆر جێناوی سه‌ربه‌خۆ بكه‌ین به‌دیارخه‌ری ناو، كه بریتین له:
.
1- جێناوی كه‌سی: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی من ده‌گات.
{من-ئێمه/تۆ-ئێوه/ئه‌و-ئه‌وان} من/ جێناوی كه‌سییه، دیارخه‌ری ناوه.
.
2- جێناوی خۆیی: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی خۆم جوانه.
{خۆم-خۆمان/خۆت-خۆتان/خۆی-خۆیان} خۆم/ جێناوی خۆییه،دیارخه‌ری ناوه.
.
3- جێناوی نیشانه: ** ئاهه‌نگه‌كه بۆ خه‌ڵاته‌كه‌ی ئه‌مانه بوو.
{ئه‌مه-ئه‌مانه/ئه‌وه-ئه‌وانه} ئه‌مانه/ جێناوی نیشانه‌یه، دیارخه‌ری ناوه.
.
4- جێناوی پرس: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی كێ دابه‌شكرا ؟
{كێ - چی - كوێ ....هتد} كێ/ جێناوی پرسه، دیارخه‌ری ناوه.
.
5- جێناوی نادیار: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی هین وه‌رده‌گرم.
{هین-فڵان-فیسار-كابرا-....هتد} هین/جێناوی نادیاره،دیارخه‌ری ناوه.
.
تێبینی(2)/
وه‌ك زانیمان له‌كرمانجی خواروودا ته‌نها یه‌ك ئامرازی خستنه‌سه‌رمان هه‌بوو ئه‌ویش بریتی بوو له (ی)، به‌ڵام له‌كرمانجی ژووروودا (پێنج) ئامرازی خستنه‌سه‌رمان هه‌یه، كه بریتین له (ێ ، ا ، ێن ، ێت ، ێد)، كه هه‌ر یه‌كێك له‌م ئامرازه خستنه‌سه‌رانه به‌پێی (تاك و كۆ)و (نێرو مێ)ی ناوی (دیارخراو) به‌م شێوانه به‌كاردێن:
.
1- ئامرازی خستنه‌سه‌ری (ێ)، له‌گه‌ڵ ناوی (دیارخراو)ی (تاكی نێر) به‌كاردێت، بۆ نموونه :
.
كوڕێ میر(كوڕی میر)(كوڕ) ناوێكی تاكی نێره، بۆیه ئامرازی (ێ) به‌كارهاتووه.
.
2- ئامرازی خستنه‌سه‌ری ( ا )، له‌گه‌ڵ ناوی (دیارخراو)ی (تاكی مێ) به‌كاردێت، بۆ نموونه :
.
كچا میر(كچی میر)(كچ) ناوێكی تاكی مێیه، بۆیه ئامرازی ( ا ) به‌كارهاتووه.
.
3- ئامرازه خستنه‌سه‌ره‌كانی (ێن ، ێت ، ێد)، له‌گه‌ڵ ناوی (دیارخراو)ی (كۆی نێرو مێ) به‌كاردێت، بۆ نموونه :
.
كوڕێن میر(كوڕانی میر)(كوڕ) ناوێكی كۆی نێره، بۆیه ئامرازی (ێن) به‌كارهاتووه.
كچێن میر(كچانی میر)(كچ) ناوێكی كۆی مێیه، بۆیه ئامرازی (ێن) به‌كارهاتووه.
.
مامۆستاكه + + خوێندكاران --->
مامۆستاكه + + ئــــــــه‌وان --->
.
2- ئه‌گه‌ر ناو یان جێناوی سه‌ربه‌خۆ بكه‌ین به‌دیارخه‌ری ناو، ئه‌وا (ی)ی ئامرازی خستنه‌سه‌ر به‌كاردێت له‌نێوانیاندا، به‌م شێوه‌یه:
.
مامۆستاكه + ی + خوێندكاران --->
مامۆستاكه + ی + ئــــــــه‌وان --->
.
3- به‌هه‌ردوو ناوه‌كه یان به‌ناوه‌كه‌و جێناوه سه‌ربه‌خۆكه (گرێی ناوی) دروستده‌كه‌ن، به‌م شێوه‌یه:
.
مامۆستاكه + ی + خوێندكاران ---> (مامۆستاكه‌ی خوێندكاران)
مامۆستاكه + ی + ئــــــــه‌وان ---> (مامۆستاكه‌ی ئـــــــــه‌وان)
.
پاشان ده‌توانین ئه‌م گرێ ناوییه له‌ڕسته‌دا هه‌موو ئه‌ركه‌كانی ناویان بده‌ینێ:
.
1- بكه‌ر/
.
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌چێت بۆ خوله‌كه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌چێت بۆ خوله‌كه.
.
2- نیهاد/
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران دڵسۆزه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان دڵسۆزه.
.
3- به‌ركار/
.
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌گه‌یه‌نین بۆ خوله‌كه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌گه‌یه‌نین بۆ خوله‌كه.
.
4- جێگری بكه‌ر/
.
مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌گه‌یه‌نرێت بۆ خوله‌كه.
مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌گه‌یه‌نرێت بۆ خوله‌كه.
.
5- ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كاری ته‌واو/
.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌نێرین.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌نێرین.
.
6- ته‌واوكه‌ری به‌یاریده‌ی كاری ناته‌واو/
.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی خوێندكاران ده‌بێت.
كتێبه‌كه بۆ مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان ده‌بێت.
.
7- ته‌واوكه‌ری كاری ناته‌واو/
.
ئه‌وه مامۆستاكه‌ی خوێندكاران بوو.
ئه‌وه مامۆستاكه‌ی ئــــــــه‌وان بوو.
.
تێبینی(1)/
وه‌ك چۆن ده‌توانیت هه‌موو ناوێك بكه‌ین به‌دیارخه‌ری ناوێكی تر له‌ڕووی (تایبه‌تی و گشتی)و (ناسراو و نه‌ناسراو)و (تاك و كۆ)وه‌و ته‌نها مه‌رج ئه‌وه‌یه كه ناوی (دیارخراو + دیارخه‌ر) له‌گه‌ڵ ڕاستیدا بگونجێت، هه‌ر ئاواش ده‌توانین (پێنج) جۆر جێناوی سه‌ربه‌خۆ بكه‌ین به‌دیارخه‌ری ناو، كه بریتین له:
.
1- جێناوی كه‌سی: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی من ده‌گات.
{من-ئێمه/تۆ-ئێوه/ئه‌و-ئه‌وان} من/ جێناوی كه‌سییه، دیارخه‌ری ناوه.
.
2- جێناوی خۆیی: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی خۆم جوانه.
{خۆم-خۆمان/خۆت-خۆتان/خۆی-خۆیان} خۆم/ جێناوی خۆییه،دیارخه‌ری ناوه.
.
3- جێناوی نیشانه: ** ئاهه‌نگه‌كه بۆ خه‌ڵاته‌كه‌ی ئه‌مانه بوو.
{ئه‌مه-ئه‌مانه/ئه‌وه-ئه‌وانه} ئه‌مانه/ جێناوی نیشانه‌یه، دیارخه‌ری ناوه.
.
4- جێناوی پرس: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی كێ دابه‌شكرا ؟
{كێ - چی - كوێ ....هتد} كێ/ جێناوی پرسه، دیارخه‌ری ناوه.
.
5- جێناوی نادیار: ** خه‌ڵاته‌كه‌ی هین وه‌رده‌گرم.
{هین-فڵان-فیسار-كابرا-....هتد} هین/جێناوی نادیاره،دیارخه‌ری ناوه.
.
تێبینی(2)/
وه‌ك زانیمان له‌كرمانجی خواروودا ته‌نها یه‌ك ئامرازی خستنه‌سه‌رمان هه‌بوو ئه‌ویش بریتی بوو له (ی)، به‌ڵام له‌كرمانجی ژووروودا (پێنج) ئامرازی خستنه‌سه‌رمان هه‌یه، كه بریتین له (ێ ، ا ، ێن ، ێت ، ێد)، كه هه‌ر یه‌كێك له‌م ئامرازه خستنه‌سه‌رانه به‌پێی (تاك و كۆ)و (نێرو مێ)ی ناوی (دیارخراو) به‌م شێوانه به‌كاردێن:
.
1- ئامرازی خستنه‌سه‌ری (ێ)، له‌گه‌ڵ ناوی (دیارخراو)ی (تاكی نێر) به‌كاردێت، بۆ نموونه :
.
كوڕێ میر(كوڕی میر)(كوڕ) ناوێكی تاكی نێره، بۆیه ئامرازی (ێ) به‌كارهاتووه.
.
2- ئامرازی خستنه‌سه‌ری ( ا )، له‌گه‌ڵ ناوی (دیارخراو)ی (تاكی مێ) به‌كاردێت، بۆ نموونه :
.
كچا میر(كچی میر)(كچ) ناوێكی تاكی مێیه، بۆیه ئامرازی ( ا ) به‌كارهاتووه.
.
3- ئامرازه خستنه‌سه‌ره‌كانی (ێن ، ێت ، ێد)، له‌گه‌ڵ ناوی (دیارخراو)ی (كۆی نێرو مێ) به‌كاردێت، بۆ نموونه :
.
كوڕێن میر(كوڕانی میر)(كوڕ) ناوێكی كۆی نێره، بۆیه ئامرازی (ێن) به‌كارهاتووه.
كچێن میر(كچانی میر)(كچ) ناوێكی كۆی مێیه، بۆیه ئامرازی (ێن) به‌كارهاتووه.
كۆتایی....